National defense là gì? Các nghiên cứu về National defense

Khái niệm National Defense là gì?

National defense (quốc phòng) là hệ thống các hoạt động được tổ chức bởi nhà nước nhằm bảo vệ đất nước khỏi các mối đe dọa bên ngoài, bao gồm cả đe dọa quân sự, khủng bố, và can thiệp chiến lược. Đây là một khái niệm mang tính toàn diện, không chỉ gói gọn trong hoạt động quân sự mà còn bao gồm các yếu tố phi quân sự như bảo vệ an ninh mạng, duy trì ổn định chính trị và bảo đảm chủ quyền kinh tế.

Trong lịch sử, national defense từng được hiểu đơn thuần là việc xây dựng và duy trì lực lượng quân sự thường trực để chống lại các cuộc tấn công hoặc xâm lược từ bên ngoài. Tuy nhiên, ngày nay, dưới ảnh hưởng của toàn cầu hóa, công nghệ và sự gia tăng của các mối đe dọa phi truyền thống, phạm vi của khái niệm này đã mở rộng đáng kể. Quốc phòng hiện đại không chỉ là "phòng thủ" mà còn là "răn đe", "phòng ngừa" và "chuẩn bị" cho mọi tình huống có thể xảy ra.

Các thành phần cấu thành hệ thống quốc phòng

Một hệ thống quốc phòng hiện đại là sự kết hợp đồng bộ giữa con người, công nghệ, tổ chức và tư tưởng chiến lược. Không có quốc gia nào có thể duy trì năng lực quốc phòng hiệu quả chỉ dựa vào quân đội mà thiếu đi sự hỗ trợ từ các yếu tố khác. Dưới đây là các thành phần chính của một hệ thống quốc phòng toàn diện:

• Lực lượng vũ trang: Bao gồm lục quân, hải quân, không quân, phòng không - không quân, lực lượng đặc biệt và các đơn vị hỗ trợ kỹ thuật. Đây là lực lượng thực thi nhiệm vụ chiến đấu khi có xung đột xảy ra.
• Cơ sở hạ tầng quốc phòng: Gồm các căn cứ quân sự, kho tàng, xưởng công nghiệp quốc phòng, trung tâm chỉ huy, trạm radar và hệ thống cảnh báo sớm.
• Công nghiệp quốc phòng: Là hệ thống các doanh nghiệp và viện nghiên cứu chuyên sản xuất vũ khí, khí tài, công nghệ quốc phòng và cung cấp dịch vụ kỹ thuật liên quan.
• Chiến lược quốc phòng: Các tài liệu hoạch định dài hạn như học thuyết quân sự, chiến lược răn đe, kế hoạch tác chiến và mô hình triển khai lực lượng.
• Hệ thống dân quân và hậu cần quốc phòng: Bao gồm lực lượng dự bị động viên, dân quân tự vệ và hệ thống tiếp vận phục vụ trong thời kỳ chiến tranh hoặc khủng hoảng.

Ngoài ra, nhiều quốc gia còn đầu tư vào các thành phần hỗ trợ như công nghệ thông tin, vũ trụ, trí tuệ nhân tạo, tác chiến điện tử và hệ thống phòng thủ mạng. Những yếu tố này đang dần trở thành trụ cột trong phòng thủ thế kỷ 21.

Vai trò của quốc phòng trong bảo vệ an ninh quốc gia

Quốc phòng đóng vai trò cốt lõi trong hệ thống bảo vệ an ninh quốc gia. Nó là nền tảng để duy trì chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và thể chế chính trị. Một quốc gia không thể bảo đảm được hòa bình nếu thiếu khả năng tự vệ hiệu quả trước các nguy cơ tiềm tàng. Vai trò của quốc phòng được thể hiện rõ qua các khía cạnh sau:

• Ngăn chặn chiến tranh: Sức mạnh quốc phòng tạo nên khả năng răn đe, khiến đối phương phải cân nhắc trước khi phát động hành động thù địch.
• Phản ứng trước khủng hoảng: Quốc phòng cung cấp năng lực phản ứng nhanh trong các tình huống bất ngờ, từ xung đột vũ trang đến thiên tai và tấn công mạng.
• Bảo vệ lợi ích chiến lược: Bao gồm tuyến hàng hải, biên giới, vùng đặc quyền kinh tế và tài nguyên chiến lược.

Dưới đây là bảng tổng hợp mối quan hệ giữa các mục tiêu quốc phòng và mục tiêu an ninh quốc gia:

Chi tiêu quốc phòng và ngân sách quân sự

Chi tiêu quốc phòng là yếu tố then chốt thể hiện cam kết của một quốc gia đối với bảo vệ an ninh quốc gia. Mức chi tiêu này phụ thuộc vào các yếu tố như mức độ đe dọa, chiến lược quân sự, năng lực kinh tế và chính sách đối ngoại. Các nước lớn thường duy trì mức chi tiêu cao để đảm bảo vị thế chiến lược toàn cầu.

Dữ liệu từ SIPRI cho thấy 5 nước có ngân sách quốc phòng lớn nhất thế giới năm 2024 là:

Chi tiêu quốc phòng thường được phân bổ vào các hạng mục sau:

1. Chi phí nhân sự: lương, phúc lợi, đào tạo quân nhân
2. Trang bị và khí tài: mua sắm, nâng cấp, bảo dưỡng vũ khí
3. Nghiên cứu – phát triển: đầu tư vào công nghệ mới
4. Chi phí hoạt động: triển khai lực lượng, huấn luyện, hậu cần

Một quốc gia có ngân sách quốc phòng hợp lý và hiệu quả không chỉ nâng cao năng lực tự vệ mà còn gia tăng vị thế địa chính trị. Tuy nhiên, sự mất cân đối trong chi tiêu – ví dụ cắt giảm phúc lợi để tăng đầu tư quân sự – có thể tạo ra bất ổn nội bộ nếu không được điều tiết hợp lý.

Chiến lược quốc phòng hiện đại

Chiến lược quốc phòng hiện đại không còn giới hạn trong việc chuẩn bị cho chiến tranh truyền thống mà đã mở rộng sang nhiều lĩnh vực phi truyền thống như tác chiến mạng, tác chiến không gian và chiến tranh thông tin. Các chiến lược mới phản ánh nhu cầu thích nghi với môi trường an ninh toàn cầu biến động và đa chiều.

Một ví dụ điển hình là chiến lược "Multi-Domain Operations" (MDO) của Hoa Kỳ, được phát triển bởi Bộ Tư lệnh Lục quân Mỹ. Chiến lược này nhấn mạnh việc tích hợp sức mạnh tác chiến trên mọi miền không gian chiến trường – bao gồm bộ, biển, không gian, không trung, không gian mạng và quang phổ điện từ – để tạo ra ưu thế đồng thời trước đối phương.

• Tính đồng bộ: Triển khai lực lượng một cách đồng thời ở nhiều miền chiến đấu.
• Chỉ huy phân tán: Đảm bảo kiểm soát linh hoạt khi bị chia cắt về mặt địa lý hoặc bị tấn công vào hệ thống liên lạc.
• Tận dụng AI và dữ liệu lớn: Phân tích nhanh chóng diễn biến chiến trường để hỗ trợ ra quyết định tác chiến.

Trong khi đó, các quốc gia như Nga và Trung Quốc phát triển chiến lược "chiến tranh hỗn hợp" (hybrid warfare) – một hình thức kết hợp giữa hành động quân sự, tấn công mạng, tuyên truyền và hoạt động chính trị – nhằm làm suy yếu đối phương từ bên trong trước khi xung đột vũ trang thực sự xảy ra.

Đe dọa và thách thức đối với quốc phòng

Các mối đe dọa hiện đại không chỉ đến từ các lực lượng vũ trang chính quy mà còn từ các tác nhân phi truyền thống, khó xác định và khó đối phó hơn. Những nguy cơ này đặt ra yêu cầu nâng cấp tư duy chiến lược và công nghệ quốc phòng.

• Chiến tranh mạng: Các cuộc tấn công nhằm vào hệ thống thông tin quân sự, cơ sở hạ tầng dân sự quan trọng như điện, nước, tài chính.
• Vũ khí phi truyền thống: Như vũ khí sinh học, vũ khí năng lượng định hướng (DEW) và vũ khí siêu thanh.
• Tác chiến không gian: Vệ tinh quân sự ngày càng trở thành mục tiêu trong chiến tranh công nghệ cao.
• Thông tin giả mạo và chiến tranh tâm lý: Được sử dụng để thao túng dư luận, gây mất ổn định xã hội.

Một hình thức chiến tranh mới được cảnh báo là "gray zone conflict" – xung đột trong vùng xám, không đủ để tuyên chiến nhưng đủ để gây thiệt hại nghiêm trọng. Ví dụ: triển khai tàu dân binh, tấn công mạng từ các nhóm ủy nhiệm hoặc can thiệp bầu cử qua mạng xã hội.

Vai trò của khoa học và công nghệ trong quốc phòng

Khoa học và công nghệ giữ vai trò đòn bẩy chiến lược trong nâng cao năng lực quốc phòng. Các quốc gia đầu tư mạnh vào công nghệ sẽ chiếm lợi thế vượt trội trên chiến trường. Đây là xu hướng được xác định rõ trong các báo cáo của CSIS và RAND.

Các lĩnh vực công nghệ đột phá đang được ứng dụng trong quân sự gồm:

1. Trí tuệ nhân tạo (AI): tự động hóa hệ thống điều khiển và phân tích chiến trường.
2. Công nghệ lượng tử: mã hóa liên lạc và cảm biến lượng tử cho phát hiện tàng hình.
3. Công nghệ siêu thanh: phát triển tên lửa bay > Mach 5.
4. Robot quân sự và drone: tấn công chính xác, giảm thiểu rủi ro cho người lính.
5. An ninh mạng: phát triển tường lửa quân sự và nền tảng phòng thủ chủ động.

Ví dụ về ứng dụng vật lý trong phòng thủ tên lửa: phạm vi tối đa của một tên lửa có thể tính theo công thức: 
$R = \frac{v^2 \sin(2\theta)}{g}$ 
trong đó $R$là tầm bắn, $v$là tốc độ phóng, $\theta$là góc phóng, $g$là gia tốc trọng trường (~9.81 m/s²). Các hệ thống tên lửa tầm xa thường được tối ưu hóa với góc phóng 45° để đạt được phạm vi xa nhất.

So sánh mô hình quốc phòng giữa các quốc gia

Mỗi quốc gia xây dựng mô hình quốc phòng phù hợp với vị trí địa lý, thể chế chính trị và chiến lược đối ngoại. Bảng dưới đây tổng hợp các đặc điểm nổi bật của một số mô hình tiêu biểu:

Quốc phòng và chính sách đối ngoại

Chiến lược quốc phòng không tồn tại độc lập mà luôn gắn liền với chính sách đối ngoại. Liên minh quân sự, hiệp định an ninh và quan hệ quốc tế có thể tăng cường hoặc hạn chế năng lực quốc phòng của một quốc gia.

Ví dụ, NATO là một liên minh phòng thủ tập thể, nơi mỗi quốc gia thành viên cam kết hỗ trợ nhau trong trường hợp bị tấn công. Điều này tạo ra một "lá chắn chiến lược" nhưng đồng thời cũng buộc các nước thành viên phải chia sẻ gánh nặng tài chính và chính trị. Xem chi tiết tại: https://www.nato.int.

Một số hình thức hợp tác quốc phòng phổ biến:

• Hiệp ước song phương: như thỏa thuận Mỹ - Hàn Quốc về hiện diện quân sự.
• Liên minh khu vực: ví dụ ASEAN Defense Ministers’ Meeting (ADMM+).
• Hợp tác chia sẻ công nghệ quốc phòng: như AUKUS giữa Mỹ - Anh - Úc.

Việc định hình quốc phòng trong quan hệ quốc tế cần đạt được thế cân bằng giữa tự chủ chiến lược và lợi ích liên minh. Mỗi quyết định quốc phòng đều có tác động trực tiếp đến vị thế ngoại giao và sự ổn định dài hạn.

Tài liệu tham khảo

1. Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI). https://www.sipri.org
2. NATO Official Website. https://www.nato.int
3. US Department of Defense. https://www.defense.gov
4. RAND Corporation. Military Strategy Reports. https://www.rand.org/topics/military-strategy.html
5. Center for Strategic and International Studies (CSIS). https://www.csis.org
6. International Institute for Strategic Studies (IISS). https://www.iiss.org
7. Congressional Research Service (CRS), Military Primer 2024.
8. Jane's Defence Weekly. https://www.janes.com